Słowniczek - psychologia

(A)

Adrenalina - hormon wydzielany przez rdzeń nadnerczy, odgrywający dużą rolę w sytuacjach stresujących (reakcjach odpowiadających bardzo szybko na zagrożenie).

Afektywność - wymiar uczuć określany między skalami: przyjemne-nieprzyjemne (skala P-N)

Ambiwertyk - osoba, która posiada zarówno cechy introwertyczne, jak i ekstrawertyczne

Afekt - rodzaj emocji chwilowych (pozytywnych lub negatywnych reakcji). Powstaje w skutek zmiany w środowisku.

Ageizm - dyskryminacja przez wzgląd na wiek

Aleksytymia - zaburzenie procesów emocjonalnych, cechujące się tym, że ludzie nie dostrzegają własnych uczuć i nawet tego nie zauważają.

Agresja - wszelkie wypowiedzi i zachowania mające na celu wyrządzenie krzywdy

Altruizm - bezinteresowna troska o dobro innych

Amnezja pohipnotyczna - niezdolność przypomnienia sobie doświadczeń hipnozy wywołana przez hipnotyzera

Amfetaminy - środki stymulujące aktywność nerwową, przyspieszające czynności organizmu oraz wpływające na zmiany energii i nastroju

Adolescencja - okres przejściowy od dzieciństwa do dorosłości, zaczynający się dojrzewaniem i kończący uzyskaniem niezależności

Akson - rozgałęzione wypustki neuronu zakończona rozgałęzionymi włóknami, przez które wysyłane są informacje do innych neuronów, mięśni lub gruczołów

Amnezja źródła - przypisywanie niewłaściwego źródła wydarzeń, które doświadczyliśmy lub o jakich czytaliśmy, słyszeliśmy oraz widzieliśmy (zwana również błędną atrybucją źródła).

Autonomiczny układ nerwowy - część obwodowego układu nerwowego kontrolująca gruczoły i mięśnie narządów wewnętrznych. Jego cz. współczulna pobudza, przywspółczulna tłumi.

Afazja - upośledzenie mowy, zwykle spowodowane uszkodzeniem ośrodka Broca (upośledzenie mówienia) lub ośrodka Wemickiego (upośledzenie rozumowania) w lewej półkuli.

Algorytm - metodyczna i logiczna zasada lub procedura gwarantująca rozwiązanie określonego problemu.

Anoreksja nerwowa - zaburzenie odżywiania się polegające na tym, że osoba o normalnej wadze odchudza się i dochodzi do znacznej niedowagi, ale nadal czuje się otyła/nieatrakcyjna i nadal się głodzi.

Amnezja dysocjacyjna - selektywna utrata pamięci, często spowodowana ekstremalnym stresem

Antyspołeczne zaburzenia osobowości - zaburzenia osobowości, w których jednostka (przeważnie mężczyzna) nie ma poczucia zła czy winy i krzywdzi innych, nawet przyjaciół czy rodzinę.

Acetycholina - neuroprzekaźnik, którego jedną z funkcji jest wywołanie skurczów mięsniowych


(B)

Bodziec - czynnik oddziałujący na narządy zmysłu (mechaniczna lub chemiczna zmiana o charakterze sensorycznym)

Bodziec bezwarunkowy - (BB) - bodziec, który naturalnie i automatycznie wywołuje reakcję (warunkowanie klasyczne)

Bodziec warunkowy - (BW) - bodziec, który na początku jest obojętny, jednak po skojarzeniu z bodźcem bezwarunkowym zaczyna wywoływać reakcję warunkową

Bodziec wzmacniający - bodziec, który nasila następujące po nim zachowanie (warunkowanie instrumentalne)

Błędne koło - zjawisko, które polega na tym, że dwie sytuacje napędzają się wzajemnie (Po 1 pojawia się 2, po 2 pojawia się znowu 1)

Badania podstawowe - czysta nauka, której celem jest rozbudowa podstaw wiedzy naukowej

Badania stosowane - badania naukowe, których celem jest rozwiązywanie problemów praktycznych

Badania poprzeczne - badania, w których osoby w różnym wieku porównywane są między sobą

Badania podłużne - badania, w których cały czas badana jest ta sama osoba i testowana kilkakrotnie w dłuższym czasie

Błąd pewności wstecznej - przekonanie, że dana sytuacja była do przewidzenia, gdy przebieg jej wydarzeń jest już znany.

Biologiczne sprzężenie zwrotne - (biofeedback) - system elektronicznego rejestrowania, wzmacniania i zwrotnego przekazywania informacji dotyczących słabych stanów fizjologicznych (ciśnienie krwi, napięcie mięśni itp.)

Bezsenność - zaburzenia snu polegające na uporczywych trudnościach z zasypianiem lub przerywaniem

Bezdech senny - zaburzenia, w których pojawia się chwilowe zatrzymanie oddechu w czasie snu i następnie gwałtowne przebudzenie

Barbiturany - środki hamujące aktywność ośrodkowego układu nerwowego - usuwają lęki, ale powodują upośledzenie pamięci i zdolności oceny

Bliskość - zdolność do tworzenia bliskich związków uczuciowych. Jest głównym zadaniem rozwojowym w okresie późnej adolescencji i wczesnej dorosłości (teoria Eriksona)

Bezwarunkowa akceptacja - postawa całkowitej akceptacji wobec drugiej osoby (Rogers).

Behawioryzm - pogląd, że psychologia  a) powinna być nauką obiektywną, która b) bada zachowanie, nie odwołując się do procesów psychicznych.

Bulimia nerwowa - zaburzenia odżywiania charakteryzujące się uleganiem pokusom i przejadaniem się wysokokalorycznym jedzeniem, po którym wywołuje się wymioty lub stosuje środki przeczyszczające.


(C)

Cele nadrzędne - wspólne cele, które niwelują różnice pomiędzy ludźmi i wymagają współpracy

Choroba wieńcowa serca - niedrożność naczyń krwionośnych zasilających mięsień sercowy

Choroby psychofizjologiczne - choroby fizyczne związane np. ze stresem, takie jak nadciśnienie i bóle głowy.

Choroba Alzheimera - postępująca i nieodwracalna choroba mózgu, charakteryzująca się stopniową dezintegracją pamięci, rozumowania, mowy i czynności fizycznych.

Chromosomy - nitkowate struktury składające się z cząsteczek DNA zawierających geny

Cykl reakcji seksualnej - cztery fazy seksualne: podniecenie, plateau, orgazm, odprężenie (Masters & Johnston)

Cecha - charakterystyczny wzorzec zachowań lub dyspozycja do odczuwania i działania w określony sposób. Wyodrębniona na podstawie samodzielnie wypełnionych kwestionariuszy lub wypowiedzi innych osób. 


(D)

Demencja starcza - psychoza organiczna spowodowana degeneracja i zanikiem komórek nerwowych mózgu u starych ludzi

Demencja - otępienie, które jest związane z upośledzeniem funkcji pamięci i myślenia

Dezorientacja - stan umysłowego zagubienia, niepewności własnej tożsamości lub miejsca pobytu

Dipsomania - pociąg do alkoholu (chorobliwy)

Dojrzałość umysłowa - etap, w którym osoba nie uzyskuje już wyższych wyników w testach IQ (14-18 rż)

Doznania sensoryczne - odbieranie bodźców przez zmysły

Dyfuzja - stan emocjonalnego pobudzenia, w którym osoba wykonuje gwałtownie zwykłe czynności lub wiele bezcelowych ruchów

Dysfunkcja - nieprawidłowe funkcjonowanie jakichś narządów organizmu

Deindywiduacja - zjawisko polegające na braku poczucia indywidualności, utracie kontroli nad swoim zachowaniem. Zachodzi w sytuacjach grupowych, które przyczyniają się do pobudzenia i zwiększenia anonimowości.

Dystres - przedłużający się stres, który może spowodować wyniszczenie organizmu i wywołać choroby psychosomatyczne.

Depersonalizacja - utrata własnej tożsamości i poczucie o nierealności oraz obcości własnej osoby.

Dogmatyzm - bezkrytyczne przyjmowanie poglądów bez potwierdzenia ich prawdziwości (przeciwieństwo sceptycyzmu).

Deprywacja sensoryczna - ograniczenie albo odcięcie dopływu bodźców

Deprywacja potrzeby - utrata możliwości zaspokajania własnych potrzeb

Derealizacja - wrażenie, że świat jest nierealny, obcy i dziwny

Dysocjacja - rozszczepienie świadomości powodujące pojawienie się myśli i zachowań równocześnie z innymi

Doświadczenie z pogranicza śmierci - odmienny stan świadomości, przeżywany w obliczu bliskiej śmierci. Przypomina halucynacje spowodowane narkotykami.

Dualizm - teoria, że umysł i ciało to dwa odrębne byty

Drugorzędne cechy płciowe - cechy płciowe niezwiązane z rozmnażaniem (np.: u kobiety: piersi i biodra, u mężczyzny: głos i owłosienie).

Dendryt - wypustki neuronu odbierające informacje i przekazujące impulsy do komórki ciała

Dobrostan psychiczny - subiektywne poczucie szczęścia i zadowolenia z życia.

Deja vu - dziwne poczucie, że kiedyś ktoś przeżył już coś. Informacje dostarczane przez obecną sytuację mogą wydobywać podświadomie wcześniejsze doświadczenia.

DSM-IV - Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders - system klasyfikacji zaburzeń psychicznych

Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości - zaburzenia dysocjacyjne, w których osoba wykazuje 2 lub więcej odrębnych osobowości.


(E)

Efekt samej ekspozycji - zjawisko, w którym pozytywna ocena bodźca wzrasta wraz z częstością jego ukazywania.

Ejdetyzm - zdolność do przeżywania wyobrażeń wyraziście podobnie, jak sytuacje realne.

Engram - ślad pamięciowy w mózgu

Eustres - stres, który jest pozytywny i motywuje.

Efekt "halo" - zaniżanie lub zawyżanie oceny jakiejś osoby spowodowane wpływem pozytywnego lub negatywnego nastawienia  na ocenę pojedynczej cechy.

Eugenika - system poglądów dotyczących poprawy gatunku ludzkiego wykorzystujący znajomość praw dziedziczenia

Efekt nadmiernego uzasadniania - skutek obiecywania nagrody za wykonanie jakiejś czynności, która i bez tego jest wykonywana z przyjemnością, przez co motywem działania może stać się nagroda a nie zainteresowanie.

Efekt fałszywej zgodności - tendencja do przeceniania tego, w jakim stopniu inni zgadzają się z naszymi przekonaniami

Endorfiny - naturalne neuroprzekaźniki, które  przypominają opium. Są związane z kontrolowaniem bólu i przyjemności.

Emocja - reakcja całego organizmu obejmująca pobudzenie fizjologiczne, zachowania oraz świadome doznania

Efekt rozłożenia w czasie - skłonność do lepszego zapamiętywania rozłożonej w czasie nauki niż można to osiągnąć przez skomasowaną naukę.

Efekt pozycji w serii - skłonność do najlepszego zapamiętywania pierwszego i ostatniego elementu z listy

Efekt dezinformacji - wplatanie błędnych informacji w wspomnienia jakiegoś faktu

Estrogen - hormon płciowy wydzielany w większych ilościach przez kobiety niż przez mężczyzn. Zwiększa pobudliwość seksualną.


(F)

Facylitacja społeczna - ułatwiająca sprawniejsze wykonywanie czynności obecność bliskich osób; przejawia się w zadaniach łatwych i dobrze znanych, nie występuje natomiast, gdy zadanie jest trudne lub słabo opanowane.

Fantazjowanie - zaspokajanie motywów w wyobraźni

Fizjologiczna granica uczenia się - granica zdolności uczenia się i zapamiętywania u danej osoby

Funkcjonaliści - zwolennicy kierunku psychologii kładącego nacisk na sposób, w jaki ludzie wykorzystują swój potencjał umysłowy, aby przystosować się do środowiska.

Fobie - zaburzenia lękowe, które polegają na unikaniu określonych osób, przedmiotów lub sytuacji z powodu trwałej, irracjonalnej obawy.

Fuga dysocjacyjna - zaburzenia dysocjacyjne, w których obok niepamięci następuje porzucenie domu i tożsamości

Fiksacja - niezdolność widzenia problemu z nowej perspektywy i utrudnienie w rozwiązywaniu problemów. Wg. Freuda fiksacja to zatrzymanie energii zmierzających do przyjemności na etapie wcześniejszego stadium psychoseksualnego wskutek nierozwiązanych konfliktów.

Fiksacja funkcjonalna - tendencja do myślenia o przedmiotach jedynie w kategoriach ich normalnych funkcji; utrudnienie w rozwiązywaniu problemów.

Faza snu REM - faza szybkich ruchów gałki ocznej. Jest to powtarzająca się faza snu, w której zwykle pojawiają się marzenia senne. Mięśnie są rozluźnione, ale pozostałe części organizmu pozostają aktywne.

Fale alfa - wolne fale mózgowe w stanie odprężonego czuwania

Fale delta - wysokie, wolne fale mózgowe związane z głębokim snem.


(G)

Geny - biochemiczne jednostki dziedziczności składające się z chromosomów; segment DNA zdolny do syntetyzowania protein.

Genetyka behawioralna - nauka o możliwościach i ograniczeniach wpływów genetycznych i środowiskowych na zachowanie.

Generalizacja - tendencja występująca po warunkowaniu, polegająca na wywołaniu podobnych reakcji przez podobne bodźce.


(H)

Halucynacje - fałszywe doznania zmysłowe (widzenie czegoś bez zewnętrznego bodźca wzrokowego), które występują np. przy schizofrenii.

Hipoteza - sprawdzalne przypuszczenie, często wynikające z teorii

Hipochondria - błędne interpretowanie normalnych doznań fizycznych jako objawy choroby

Hipnoza - interakcja społeczna, w której jedna osoba (hipnotyzer) sugeruje drugiej (podmiotowi) samoistne pojawienie się pewnych spostrzeżeń, uczuć, myśli lub zachowań.

Hipokamp - ośrodek nerwowy w układzie limbicznym wspomagający przetwarzanie pamięci jawnej w celu jej dalszego przechowania.

Hormony - przekaźniki chemiczne, najczęściej wytwarzanie przez gruczoły hormonalne, produkowane w jednej tkance i działające na inną.

Heurystyka - praktyczna strategia pozwalająca często skutecznie formułować sądy i rozwiązywać problemu; zazwyczaj szybsza, lecz bardziej zawodna niż algorytm.

Heurystyka reprezentatywności - zasada oceny prawdopodobieństwa zdarzeń w zależności od tego, jak dalece wydają się reprezentatywne lub zgodne z określonymi prototypami. Może doprowadzić do ignorowania innych ważnych informacji.

Heurystyka dostępności - ocena prawdopodobieństwa zdarzeń na podstawie ich dostępności w pamięci; jeżeli przykłady łatwo przychodzą na myśl, to takie zdarzenia wydają się powszechne.

Homeostaza - tendencja do utrzymania zrównoważonego lub niezmiennego stanu wewnętrznego. Regulacja każdego aspektu zjawisk chemicznych w organizmie, np.: poziomu glukozy we krwi w określonych granicach.

Hierarchia potrzeb - piramida potrzeb ludzkich Maslowa, której podstawę stanowią potrzeby fizjologiczne, jakie muszą być zaspokojone, zanim uaktywnią się potrzeby psychiczne.


(I)

Indywidualizm - przyznawanie priorytetu własnym celom nad celami grupowymi i definiowanie własnej tożsamości w kategorii cech osobistych niż identyfikacji grupowych

Insomnia - bezsenność, niezdolność do snu w normalnych warunkach.
Instynkt - wrodzone i niewyuczone zachowanie na określony bodziec, oparte na sztywnym wzorcu dla danego gatunku i niebędące przedmiotem uczenia się

Intuicja - wiedza o czymś, która nie została poprzedzona analizą i rozumowaniem

Imago - teoria, która zakłada, że mamy naturalną skłonność do tworzenia opowieści o nas i naszym życiu

Inflacja wyobraźni - zjawisko charakteryzujące się tym, że ludzie traktują zdarzenia jako rzeczywiste tylko te, jakie wyobrażali sobie w przeszłości

Introspekcja - kontrola własnych stanów emocjonalnych i procesów psychicznych

Interpretacja - w psychoanalizie oznacza wskazywanie przez analityka domniemanych znaczeń snów, oporów i innych istotnych zachowań w celu wywołania wglądu.

Informacyjny wpływ społeczny - wpływ wynikający z gotowości przyjęcia cudzych opinii o rzeczywistości.

Inteligencja skrystalizowana - nagromadzona wiedza i sprawność werbalna z wiekiem wykazuje tendencję wzrostową.

Inteligencja płynna - zdolność szybkiego i abstrakcyjnego rozumowania, w późnym okresie dorosłości wykazuje tendencję spadkową.
Interferencja proaktywna - hamujący wpływ uprzedniego uczenia się na zapamiętywanie nowych informacji

Interferencja retroaktywna - hamujący wpływ uczenia się nowego materiału na przypominanie dawnych informacji.

Inwentarz osobowości - kwestionariusz (często test z odpowiedziami: prawda/fałsz, zgadzam się/nie zgadzam się) przeznaczony do pomiaru szerokiego spektrum uczuć i zachowań, stosowany w diagnozowaniu wybranych cech.

Identyfikacja - proces, w którym rozwijające się superego dziecka przejmuje wartości uznawane przez rodziców (wg. Freuda)

(J)

Jądrowy rezonans magnetyczny - (obrazowanie rezonansem magnetycznym, MRI) - technika wykorzystująca pola magnetyczne i fale radiowe do tworzenia generowanych komputerowo obrazów pozwalających wyodrębnić różne typy tkanki miękkiej; daje obraz struktur mózgowych.

Jądra migdałowate - (ciało migdałowate) - dwa skupiska neuronów, mające kształt migdałów i będące składnikami układu limbicznego, związane z emocjami.

(K)

Klimakterium - zmiana życiowa, która u kobiet nazywana jest menopauzą

Kompensacja - mechanizm, który ma na celu ukrywanie słabych strony osoby, koncentrując się na innych cechach

Kompleks - nieświadome, emocjonalne idee, jakie wpływają na myślenie i zachowanie

Kompleks Edypa - kompleks opisany przez Freuda, który cechuje się rywalizacją dziecka i jego pragnieniem, aby zająć miejsce rodzica tej samej płci i zdobyć miłość rodzica płci przeciwnej

Kompleks niższości - postawa cechująca się brakiem poczucia własnej wartości i kompetencji

Kompleks kastracji - lęk chłopaków przed utratą penisa jako kara. U dziewczynek pojawia się traktowanie braku penisa jako karę wymierzoną już wcześniej.

Krzywa uczenia się - graficzne przedstawienie czasu, jakiego dana jednostka potrzebuje do rozwiązania problemu

Kateksja - zaspokojenie popędów poprzez znalezienie odpowiedniego obiektu (osoby, przedmiotu itp.)

Kolektywizm - przyznawanie priorytetu celom własnej grupy i dostosowywanie do nich własnej tożsamości.

Koprolalia - patologiczna potrzeba wypowiadania przekleństw i wulgarnych zdań bądź słów do obcych

Konfabulacja - wypełnianie luk pamięciowych fragmentami historii, które nigdy nie zdarzyły się

Kompulsje - czynności przymuszone, wynikające z przeżywanego lęku i napięcia.

Konformizm - skłonność osób do myślenia i zachowania w ten sam sposób, jak cała grupa (np. do której należą), dostosowywanie zachowania lub myślenia do standardu grupy.

Korelacja - statystyczna miara wskazująca, w jakim stopniu 2 czynniki zmieniają się w tym samym czasie i w jakim stopniu jeden z nich pozwala przewidzieć drugi

Korelacja dodatnia - związek bezpośredni, który oznacza, że dwie wielkości równocześnie rosną lub maleją

Korelacja negatywna - oznacza wtedy, kiedy jedna wielkość wzrasta, druga maleje

Korelacja pozorna - dostrzeganie korelacji tam, gdzie jej nie ma

Kultura - trwałe zachowania, postawy i tradycje podzielane przez dużą grupę ludzi i przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Konflikt - niezgodność działań, celów czy postaw.

Katharsis - oczyszczenie emocjonalne. W psychologii hipoteza katharsis zakłada, że uwolnienie agresywnej emocji (poprzez działanie lub fantazje) wycisza agresywne nastroje.

Kodowanie semantyczne - kodowanie znaczenia np. słów

Kodowanie wizualne - kodowanie obrazu

Kodowanie akustyczne - kodowanie dźwięku, np. słów

Kora mózgowa - ścisła struktura połączonych ze sobą komórek nerwowych, pokrywa półkule mózgowe, nadrzędny ośrodek kontroli i przetwarzania informacji.

Komórki glejowe - komórki znajdujące się w układzie nerwowym, które podtrzymują, odżywiają i ochraniają neurony, ale nimi nie są.

Kora ruchowa - obszar z tyłu płatów czołowych kontrolujący ruchy dobrowolne

Kora kojarzeniowa - obszary kory niezaangażowane w podstawowe funkcje ruchowe lub czuciowe, uczestniczące w wyższych funkcjach psychicznych, jak zapamiętywanie, uczenie się, mówienie.

Kora czuciowa - obszar z przodu płatów ciemieniowych rejestrujący i przekazujący wrażenia czuciowe.

Kwas deoksyrybonukleinowy (DNA) - złożona cząsteczka zawierająca informację genetyczną.

Konserwatyzm przekonań - przywiązanie do pierwotnych koncepcji mimo, że wykazywały błędy, na których się opierały.

Kształtowanie reakcji - występujące w warunkowaniu instrumentalnym, polega na doprowadzaniu do dokładnych przybliżeń pożądanego zachowania dzięki czynnikom wzmacniającym reakcje

Karanie - nieprzyjemnie wydarzenie, które zmniejsza częstotliwość poprzedzającego je zachowania.

(L)

Lęk - uczucie strachu. Jeśli trwa długo i łagodnie to nazywany jest niepokojem, a jeżeli trwa krótko i intensywnie to paniką.

Lęk paniczny - zaburzenia lękowe, w których pojawia się przerażenie, ucisk z gardle, ból w piersi lub okolicach itp.

Libido - psychiczna potrzeba zaspokojenia bliskości cielesnej

Limfocyty - dwa rodzaje białych komórek krwi, stanowiące część układu immunologicznego.

LSD - silny środek halucynogenny stosowany jako narkotyk. Kiedyś był stosowany jako lek w psychiatrii.

Lezja - uszkodzenie tkanki. Lezja mózgu to naturalne lub wywołane eksperymentalnie uszkodzenie tkanki mózgowej.


(M)

Motywacja - potrzeba, która pobudza i kieruje zachowaniem.

Motywacja osiągnięć - potrzeba znaczących dokonań, osiągnięcia wysokiego standardu, zrealizowania ambicji.

Motywacja zewnętrzna - chęć dokonania czegoś ze względu na nagrodę lub karę.

Motywacja wewnętrzna - chęć bycia skutecznym i dokonania czegoś dla siebie, własnej przyjemności.

Mania - zaburzenia nastroju cechujące się nad aktywnością i nieuzasadnionym optymizmem.

Mapa poznawcza - psychiczna reprezentacja układu przestrzennego środowiska.

Modelowanie - proces obserwowania i naśladowania zachowań.

Masochizm - potrzeba zaspokajania seksualnego doznając bólu bądź cierpienia

Medycyna psychosomatyczna - dziedzina, w której diagnozuje się i leczy choroby wywołane napięciami emocjonalnymi.

Myślenie drogą prób i błędów - proces, w którym osoba uczy się i rozwiązuje dany problem dopiero po wielu przypadkowych reakcjach.

Mitomania - skłonność do zmyślania, opowiadania nieprawdziwych historii, wynikająca z potrzeby podniesienia samooceny.

Megalomania - wysokie poczucie własnej wartości, atrakcyjności i wyjątkowości.

Myślenie kontrfaktyczne - myślenie o wydarzeniach, które mogłyby się zdarzyć, ale jakie nie zdarzyły się.

Myślenie krytyczne - myślenie nieakceptujące na ślepo argumentów; sprawdza założenia, ujawnia ukryte wartości i weryfikuje dowody, ocenia wnioski.

Myślenie grupowe - sposób myślenia, jaki pojawia się, gdy pragnienie zgody w grupie podejmujących decyzję przeważa nad realistycznym rozważaniem innych rozwiązań.

Mobbing - znęcanie się w pracy nad daną osobą lub osobami przez inną lub grupę ludzi w celu wyeliminowania z pracy.

Molestowanie moralne - trwałe i regularne znęcanie się psychiczne w celu świadomego zniszczenia.

Metaanaliza - procedura statystycznego łączenia wyników wielu różnych badań naukowych.

Miłość erotyczna - stan pobudzenia wywołany intensywnym, pozytywnym zaabsorbowaniem drugą osobą, występujący zwykle na początku miłosnego związku.

Miłość braterska - głębokie, czułe przywiązanie, jakim darzymy tych, z którymi dzielimy życie. 

Monizm - założenie, że umysł i ciało są różnymi aspektami, ale tego samego bytu.

Menarche - pierwsza miesiączka.

Menopauza - okres zaniku miesiączki po 40 rż, który oznacza zmiany biologiczne zachodzące u kobiet i zanik zdolności rozrodczej.

Mnemotechnika - sposoby zapamiętywania, które wykorzystują żywe wyobrażenia i organizowanie materiału.

Mowa telegraficzna - wczesne stadium mowy, w którym wypowiedzi brzmią jak telegram, zawierające przeważnie rzeczowniki i czasowniki, pomijając słowa posiłkowe. 

Mechanizmy obronne - sposoby ochrony polegające na zmniejszaniu lęku przez nieświadome zniekształcenie rzeczywistości

Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości - (MMPI) - najdokładniej zbadany i najpopularniejszy wśród wszystkich testów osobowości. Na początku miał służyć do diagnozowania zaburzeń emocjonalnych.


(N)

Normatywny wpływ społeczny - wpływ wynikający z potrzeby zyskania aprobaty lub uniknięcia dezaprobaty.

Norma - zrozumiała reguła akceptowanego i oczekiwanego zachowania. Normy określają prawidłowe zachowanie.

Nadmierna pewność - większa pewność niż słuszność, tendencja do przeceniania niezawodności własnej wiedzy.

Narkolepsja - zaburzenia, które polegająca na niekontrolowanych napadach snu, często nawet od razu w fazę REM.

Neuron - komórka nerwowa, podstawowy element budulcowy układu nerwowego.

Neuroprzekaźniki - substancje chemiczne, które przechodzą przez szczelinę synaptyczną pomiędzy neuronami. Wydzielane neuroprzekaźniki, przez neuron wysyłający informację, przedostają się przez synapsę i wiążą z receptorami neuronu odbiorczego, decydując, czy będzie on wytwarzał impuls nerwowy.

Nerwy - przewody nerwowe złożone z wielu aksonów. Wiązki aksonów będące częścią obwodowego układu nerwowego łączą układ ośrodkowy z mięśniami, gruczołami i narządami zmysłów. 

Neurony czuciowe - neurony przenoszące napływające informacje z receptorów czuciowych do ośrodkowego układu nerwowego.

Neurony pośredniczące - neurony ośrodkowego układu nerwowego, komunikujące się wewnętrznie i pośredniczące między wejściem czuciowym a wyjściem ruchowym.

Neurony ruchowe - neurony przenoszące informacje wychodzące z ośrodkowego układu nerwowego do mięśni i gruczołów.


(O)

Opory - niedopuszczenie do świadomości treści przepełnionych lękami (psychoanaliza).

Odsłonięcie się - ujawnienie drugiemu człowiekowi intymnych szczegółów dotyczących własnego ciała.

Osobowość skłonna do fantazji - ktoś, kto wyobraża sobie i przypomina doświadczenia w sposób niezwykle realistyczny i barwny oraz spędza wiele czasu na fantazjowaniu.

Omamy - fałszywe doświadczenia zmysłowe, jak widzenie czegoś przy braku zewnętrznego bodźca wzrokowego.

Odbicie fazy REM - tendencja do wydłużania się fazy REM w następstwie jej deprywacji (spowodowana wielokrotnym budzeniem się w fazie REM).

Opiaty - opium i jego pochodne, jak morfina i heroina, hamujące aktywność nerwową, przejściowo usuwają ból i lęk.

Osłonka mielinowa - warstwa komórek tłuszczowych otaczająca segmentami włókna wielu neuronów, umożliwia znacznie szybsze przenoszenie impulsów nerwowych.

Ośrodkowy układ nerwowy - mózg i rdzeń kręgowy

Obwodowy układ nerwowy - neurony czuciowe i ruchowe łączące ośrodkowy układ nerwowy z resztą organizmu. 


(P)

Procesy psychiczne - wewnętrzne subiektywne doświadczenia, o których wnioskujemy na podstawie zachowania (wrażenia, myśli, marzenia, czucia)

Populacja - wszystkie przypadki w grupie, z której wybrano próbę do badań.

Próba losowa - próba, która uczciwie reprezentuje populację, ponieważ każdy jej członek ma równą szansę udziału w badaniach.

Przydział losowy - losowe przydzielenie osób badanych do grupy eksperymentalnej i grupy kontrolnej w celu zminimalizowania początkowych różnic między osobami do różnych grup.

Placebo - substancja lub sytuacja obojętna, która może być zastosowana zamiast domniemanego aktywnego środka (np. leku), w celu sprawdzenia czy wywołuje taki sam efekt, jaki przypisuje się domniemanemu środkowi aktywnemu.

Podwójna ślepa próba - procedura eksperymentalna, w której ani osoby badane, ani osoby przeprowadzające eksperyment nie orientują się, czy osoby badane poddają się kuracji, czy otrzymują placebo.

Przeniesienie - przeniesienie przez pacjenta emocji związanych z innymi relacjami na psychoanalityka (psychoanaliza).

Przestrzeń osobista - strefa buforowa, jaką lubimy zachowywać wokół siebie.

Podstawowy błąd atrybucji - tendencja do niedoceniania wpływu osobistej dyspozycji podczas analizy zachowania innych osób.

Postawa - przekonanie i poczucie, które skłania do reagowania w określony sposób na przedmioty, ludzi i zjawiska.

Próżniactwo społeczne - tendencja członków grupy do ograniczania wysiłku, jeśli dokładają się do wspólnego efektu, w porównaniu z sytuacją, gdy ich wysiłek jest indywidualnie wymierny.

Polaryzacja grupowa - nasilanie się postaw dominujących w grupie w wyniku dyskutowania o nich przez członków grupy.

Pułapka społeczna - sytuacja, w jakiej strony konfliktu, z których każda racjonalnie realizuje własne interesy, wplątują się w zachowania obustronnie niszczące.

Pokwitanie - okres dojrzewania seksualnego, w którym człowiek staje się zdolny do rozmnażania.

Pierwszorzędne cechy płciowe - części ciała (jajniki, jądra i zewnętrzne narządy płciowe) umożliwiające rozmnażanie płciowe.

Prawo Webera - zasada, wg. której dwa bodźce muszą różnić się o minimalny stały procent, aby różnica między nimi została zauważona.

Potencjał czynnościowy - impuls nerwowy, krótkie wyładowanie elektryczne przechodzące przez akson. Potencjał działania jest wywołany ruchem dodatnio naładowanych atomów w kanałach błony aksonu i poza nimi.

Poziom progowy - poziom stymulacji potrzebny do wywołania impulsu nerwowego.

Poligraf - urządzenie powszechnie stosowane w próbach wykrywania kłamstwa. Mierzy reakcje fizjologiczne towarzyszące emocjom (zmiany w oddychaniu, szybkość pracy serca, ciśnienia krwi itd.)

Pamięć - utrwalenie rezultatu uczenia się dzięki przechowywaniu i przywracaniu informacji.

Pamięć fleszowa - wyraziste, emocjonalne wspomnienia ważnych momentów lub zdarzeń.

Pamięć sensoryczna - bezpośrednia, wstępna rejestracja informacji zmysłowych w systemie pamięci.

Pamięć ikoniczna - chwilowa pamięć sensoryczna bodźców wzrokowych, pamięć fotograficzna lub obrazowa, trwająca zaledwie kilka dziesiątych sekund.

Pamięć echoiczna - chwilowa pamięć sensoryczna bodźców słuchowych, nawet przy odwróceniu uwagi dźwięki i słowa mogą być powtórzone w ciągu 3 lub 4 sekund.

Pamięć zgodna z nastrojem - tendencja do przypominania doświadczeń, które są zgodne z obecnym dobrym lub złym nastrojem. 

Przetwarzanie automatyczne - nieświadome kodowanie przypadkowych informacji, takich jak dane o przestrzeni, czasie i częstotliwości oraz informacje dobrze znanych, jak znaczenie snów.

Przetwarzanie świadome - kodowanie wymagające uwagi i świadomego wysiłku.

Przetwarzanie - świadome kilkakrotnie przywoływanie informacji w celu zachowania ich w świadomości lub zakodowania, aby mogły być przechowywane na dłużej.

Przywspółczulny układ nerwowy - (parasympatyczny) - część autonomicznego układu nerwowego, która uspokaja organizm, zachowując energię. 


(R)

Replikacja - powtórzenie istoty badania naukowego z różnymi osobami w różnych sytuacjach, w celu stwierdzenia, czy dane można uogólnić na inne osoby i warunki.

Rola płciowa - zbiór oczekiwań wobec zachowań męskich i kobiecych.

Rola - zespół oczekiwań wobec danej pozycji społecznej określający, jak powinny zachować się osoby zajmujące tę pozycję.

Równość - sytuacja, w której partnerzy otrzymują proporcjonalnie tyle, ile wnoszą do związku.

Relatywizm językowy - hipoteza Whorfa, wg. której język determinuje sposób myślenia.

Rytm dobowy - zegar biologiczny, regularne rytmy fizjologiczne w ciągu doby.


(S)

Stadium przypadku - technika obserwacji polegająca na szczegółowym obserwowaniu jednej osoby w celu poznania uniwersalnych zasad.

Sondaż - technika badania postaw i zachowań na podstawie odpowiedzi uzyskiwanych za pomocą zwykłych pytań

Syndrom sawanta - występowanie jakiejś niewiarygodnie szczególnej sprawności u osoby o ograniczonych pod innymi względami zdolnościach umysłowych.

Stereotyp - nadmiernie uogólnione przekonania o grupie ludzi.

Stronniczość wobec własnej grupy - skłonność do faworyzowania członków własnej grupy.

Sposób ujęcia - forma podawania informacji, która może mieć znaczący wpływ na decyzje czy oceny.

Stadium gaworzenia - początek swój ma w 3-4 miesiącu. Stadium rozwoju mowy, w którym dziecko spontanicznie wydaje różne dźwięki niezwiązane z rodzimym językiem.

Strach nocny - zaburzenia snu polegające na silnym pobudzeniu i zewnętrznych objawach strachu, w przeciwieństwie do nocnego koszmaru strach nocny następuje w 4 fazie snu (2 lub 3 godz. po zaśnięciu; rzadko jest zapamiętywany). 

Sugestie pohipnotyczne - sugestie powstałe podczas sesji hipnotycznej i trwające po jej zakończeniu, stosowane przez niektórych klinicystów w celu opanowania niepożądanych objawów i zachowań.

Synapsa - połączenie między zakończeniem aksonu neurony wysyłającego informacje a dendrytem lub ciałem komórki neuronu odbiorczego. Szczelina w tym połączeniu nazywa się szczeliną synaptyczną.

Szkieletowy układ nerwowy - część obwodowego układu nerwowego kontrolująca mięśnie szkieletowe. 


(Ś)

Świadomość - odczucie samego siebie i otoczenia.

Środki psychoaktywne - substancje chemiczne zmieniające spostrzeganie i nastrój.

Środki hamujące - substancje (alkohol, barbiturany, opiaty) zmniejszające aktywność nerwową i spowalniające czynności organizmu.

Środki halucynogenne - substancje "psychodeliczne", jak LSD, wywołujące zniekształcenia spostrzeżeń i doznania zmysłowe bez udziału bodźca wejściowego.

Środki stymulujące - substancje (kofeina, nikotyna, amfetamina, kokaina) wzmagające aktywność nerwową i przyspieszające czynności organizmu.


(T)

Teoria - wyjaśnienie za pomocą zbioru wspólnych zasad organizujących i prognozujących obserwacje.

Twórczość - zdolność do znajdowania nowych i cennych rozwiązań.

Teoria atrybucji - teoria, wg. której skłaniamy się do przyczynowego wyjaśniania czyichś zachowań, przypisując je sytuacji lub osobistej dyspozycji (atrybucja dyspozycyjna, sytuacyjna).

Teoria dysonansu poznawczego - teoria, wg. której staramy się złagodzić dyskomfort (dysonans), jaki odczuwamy z powodu niespójności naszych myśli (poznania).

Teoria kozła ofiarnego - teoria, w której uprzedzenia zapewniają ujście dla gniewu, wskazując kogoś, kogo można obwiniać, nad kim można się znęcać.

Teoria wymiany społecznej - teoria, zgodnie z jaką nasze zachowania społeczne są procesem wymiany, której celem jest maksymalizacja korzyści i minimalizacja kosztów.

Tendencja do potwierdzania - tendencja szukania informacji, które potwierdzają czyjeś wstępne przekonania.

Treść jawna - zapamiętywana fabuła marzenia sennego (wg. Freuda).

Treść ukryta - podstawowe, ocenzurowane znaczenie marzenia sennego. (wg. Freuda).

Tolerancja - zmniejszenie się efektu działania narkotyków przy regularnym stosowaniu tej samej dawki, skłaniające do zażywania coraz większych dawek w celu uzyskania odczuwalnego skutku.

THC - główny składnik czynny marihuany, wywołuje rozmaite efekty, również łagodne halucynacje.

Teoria Jamesa-Langago - teoria, wg. której doświadczenie emocji to uświadamianie sobie reakcji fizjologicznych na wzbudzające emocje.

Teoria Cannona-Barda - teoria, wg. której bodziec wzbudzający emocje wywołuje reakcję fizjologiczną i subiektywne doświadczenie emocji.


(U)

Uprzedzenie - nieuzasadniona postawa wobec grupy i jej członków (często stereotypowe przekonania, negatywne odczucia).

Ukryty obserwator - uświadomienie sobie przez podmiot hipnozy takich doświadczeń jak ból, które podczas trwania hipnozy pozostają nieujawnione.

Uzależnienie fizjologiczne - fizjologiczna potrzeba użycia środka powodująca nieprzyjemne objawy zespołu abstynencyjnego po jego odstawieniu.

Uzależnienie psychiczne - psychiczna potrzeba stosowania danego środka, np. w celu złagodzenia negatywnych emocji i odczuć.

Układ nerwowy - elektrochemiczny system błyskawicznej komunikacji w organizmie, składa się ze wszystkich komórek nerwowych ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. 


(W)

Warunki kontrolne - warunki eksperymentu kontrastowe wobec sytuacji eksperymentalnej, służace jako porównanie w celu określenia wpływu badanych czynników.

Warunki eksperymentalne - warunki eksperymentu, w których osoby badane poddawane są oddziaływaniu jednej z wersji zmiennej niezależnej.

Wgląd - nagły, często oryginalny pomysł rozwiązania problemu (przeciwieństwo rozwiązań opartych na strategiach).

Względna deprywacja - postrzeganie własnego niepowodzenia przez porównanie z inną osobą.

Wyobraźnia - obrazy umysłowe, mocne narzędzie przetwarzania świadomego; zwłaszcza w połączeniu z kodowaniem semantycznym.

Wypalenie - fizyczne, emocjonalne i umysłowe wypalenie w wyniku ciągłego stresu związanego z pracą zawodową.

Współczulny układ nerwowy - (sympatyczny) - część autonomicznego układu nerwowego, która pobudza organizm, mobilizując energię w sytuacjach stresowych.

(Z)

Zmienna niezależna - manipulowany czynnik eksperymentalny, zmienna, której oddziaływanie jest przedmiotem badania.

Zmienna zależna - czynnik eksperymentalny, który jest przedmiotem pomiaru, zmienna, która może się zmieniać w reakcji na manipulację zmienną niezależną.

Zjawisko stopy w drzwiach - tendencja do większych ustępstw po wyrażeniu zgody na mniejsze.

Zjawisko wiary w sprawiedliwy świat - tendencja do przekonania, że świat jest sprawiedliwy i dlatego ludzie otrzymują to, na co zasłużyli i zasługują na to, co dostają.

Zasada frustracji-agresji - zasada, zgodnie z jaką przeszkoda w osiągnięciu jakiegoś celu wywołuje gniew, który wytwarza agresję.

Zespół abstynencyjny - nieprzyjemne doznania psychiczne i fizyczne po odstawieniu środka wywołującego uzależnienie.

Zegar społeczny - zalecany w danej kulturze rozkład czasowy ważnych wydarzeń społecznych, jak małżeństwo, rodzicielstwo, emerytura.

Zjawisko zgodności przeżywanego stanu emocjonalnego z zachowaniem - skłonność do życzliwości dla innych, gdy człowiek jest w dobrym nastroju.

Zjawisko poziomu adaptacji - tendencja do oceniania w zależności od poziomu neutralnego, określonego przez nasze wcześniejsze doświadczenia.